Pojam i biće srpske nacije

Profesor Lazar Vrkatić, naš cenjeni filozof, sociolog i pravnik, umnogome je doprineo stvaranju potpunije slike o našem narodu, opisujući kretanje njegovog razvoja od trenutka prihvatanja hrišćanstva pa sve do savremenog trenutka i završetka Drugog svetskog rata. U prvom delu ove studije prof. Vrkatić izdvaja posebno poglavlje u kojem ne govori u opštim crtama o pojmu i biću nacije, već konkretno prelazi na primer srpskog naroda.

Za prof. Vrkatića, u filozofskom smislu, narod predstavlja zajednicu svesti. Zato njegovo istraživanje kreće od trenutka kada naš narod pređe u hrišćansku veru – ne može se govoriti o istom narodu pre hrišćanstva i posle njegovog usvajanja, jer se ne bi moglo govoriti o istoj svesti. Godina nastanka nacije nekog hrišćanskog naroda za Vrkatića predstavlja godinu prevoda Biblije na određeni jezik. Kako je za nas ta godina 1847. – godina Vukove pobede, godina objavljivanja prevoda Novog zaveta na srpski jezik – Vrkatić upravo sa tom godinom počinje analizu kulturnog i političkog života Srba kao nacije. Među brojnim zapažanjima, prof. Vrkatić se osvrće i na pojavu i ostvarenje konzervativne ideje u Srbiji, te na ideje Ilije Garašanina, ali i na pojavu liberalne ideje, pišući o Jovanu Ristiću i njegovoj politici. Takođe, detaljno govori i o  periodu Prvog i Drugog svetskog rata, i prilikama u Srbiji u tom periodu.

Drugi deo ove studije, kao dodatak, sadrži dokumentovanu građu poput ugovora, memoranduma, govora, pisama, među kojima su: „Govor Jovana Ristića na tajnoj sednici Narodne skupštini u Kragujevcu“, „Nota Austro-Ugarske o objavi rata Srbiji“, „Akt o kapitulaciji vojske Kraljevine Jugoslavije“...

Studija Pojam i biće srpske nacije na pregledan način prikazuje razvoj našeg naroda kao nacije, prolazeći kroz prizmu politike, ali i filozofije, stvara se šira slika o istorijskom i kulturnom životu našeg naroda u različitim periodima njegovog razvijanja.